Lewocza (Levoča) leży 30 km na południowy wschód od Kieżmarku, między Górami Lewockimi a doliną Hornádu, to dawna stolica Spiszu. Stare centrum opasane okazałymi murami obronnymi tworzy zachwycającą enklawę, zupełnie jakby czas stanął tu w miejscu. Liczy 14500 mieszkańców, a dzięki swojej bogatej przeszłości jest jednym z najbardziej odswiedzanych miast na Słowacji. Z sennością miasteczka kontrastują okazałe budowle świadczące o tym, że niegdyś był to bogaty ośrodek. Na lewockim rynku stoi jeden z najcenniejszych zabytków Słowacji – kościół św. Jakuba, prawdziwy skarbiec sztuki dawnych epok.

HISTORIA

Spiska Lewocza występuje po raz pierwszy na kartach historii w dokumencie z 1249 pod nazwą Loecse lub Leutschau, kiedy przybyli tu sascy osadnicy. W 1271 r. Lewocza stała się stolicą Związku Sasów Spiskich. Osada miała dogodne położenie przy szlaku handlowym Via Magna, więc szybko rozrosła się do miasta z wieloma przywilejami. Dalszy rozwój miasta zmierzał raczej w kierunku osłabienia wpływów Związku Sasów Spiskich, co doprowadziło w 1323 roku do nadania Lewoczy rangi wolnego miasta królewskiego. Od 6 kwietnia do 7 maja 1494 r. król Czech i Węgier Władysław, król Polski Jan Olbracht, Zygmunt, przyszły król Polski, i Fryderyk, późniejszy kardynał, odbyli w Lewoczy tajną naradę dynastyczną. Towarzyszyli im m.in. starosta spiski Piotr Kmita, Fryderyk, margrabia brandenburski i mąż Zofii Jagiellonki, żupan spiski István Zápolya i kilku biskupów. Wydarzenie to upamiętniono wzniesieniem w kościele św. Jakuba ołtarza Matki Boskiej Śnieżnej (główny ołtarz lewej nawy). W predelli umieszczono płaskorzeźbę Chrystusa Tronującego, herb Lewoczy i jagiellońskiego orła polskiego. Ołtarz powstał w miejscowej pracowni rzeźbiarskiej przed osiedleniem się w Lewoczy Mistrza Pawła. Zdobią go rzeźby Panny Maryi oraz św. św. Barbary, Doroty, Katarzyny i Małgorzaty, a na skrzydłach obrazy z cyklu mariologicznego. Inną pamiątką spotkania Jagiellonów jest tzw. ława senatorska, datowana także na 1494 r., wykonana prawdopodobnie specjalnie dla królewskich VIP-ów, którzy tu się spotykali i modlili. Szczyt potęgi przeżyła w XIV i XV w., ale później jej gwiazda nieco przygasła. W XVI w. stała się ważnym ośrodkiem reformacji. W XVII stuleciu kwitła tu działalność edytorska i drukarska (wydano m.in. słynny podręcznik Komenskiego Orbis pictus). W XIX w. miasto za sprawą gimnazjum, w którym działali słowaccy narodowcy, stało się jednym z ośrodków odrodzenia narodowego. Fakt, że w 1873 r. poprowadzono linię kolejową przez pobliską Spiską Nową Wieś, pomijając Lewoczę, pogrążył miasto w letargu, dzięki któremu przespało rewolucje przemysłowe. W 1950 r. śródmieście Lewoczy uznano za rezerwat architektury. Po sukcesywnej renowacji zabytków miasto powoli staje się dużą atrakcją turystyczną. Jest jednym z nielicznych miejsc wschodniej Słowacji odwiedzanym tak tłumnie przez zagraniczne wycieczki.

ZABYTKI

Większość zabytków skupia się w obrębie murów miejskich, a zwłaszcza przy rozległym rynku – nám. Majstra Pavla. Miejski rezerwat zabytkowy Lewocza prezentuje zwarty kompleks cennych zabytków kulturalno-historycznych, ograniczonych stosunkowo dobrze zachowanymi murami obronnymi w kształcie prostokąta.  Rozległy prostokątny rynek jest centrum starodawnej Lewoczy. Stoją tutaj Kościół św. Jakuba  z XIV wieku, będący jedną z najcenniejszych budowli sakralnych na Słowacji. Wysoka smukła wieża kościelna z pierwszej połowy XIX wieku jest najbardziej wyrazistym elementem panoramy miasta.

Niezwykle cennym jest wnętrze kościoła, będąc jedynym w swoim rodzaju  muzeum średniowiecznej sztuki sakralnej. Późnogotycki drewniany ołtarz główny św. Jakuba, mierzący 18,6 m wysokości, jest najwyższym tego typu ołtarzem na świecie. Wykonano go z drewna lipowego w latach 1507 - 1517 w pracowni Mistrza Pawła z Lewoczy. Swoją własną podobiznę Mistrz Paweł uwiecznił w jednej z dwunastu rzeźb apostołów wspaniałej kompozycji „Ostatniej Wieczerzy“, umieszczonej u stóp ołtarza. Do Lewoczy przyszedł po roku 1500 a swój wyjątkowy talent do tego czasu rozwijał w pracowniach przednich mistrzów krakowskich i norymberskich. Najsłynniejszym dziełem Mistrza Pawła z Lewoczy jest wystrój rzeźbiarski późnogotyckiego ołtarza głównego w kościele lewoczskim św. Jakuba (ze swoją wysokością 18,6 m najwyższego ołtarza swego gatunku na świecie). Monumentalnie oddziałują trzy główne rzeźby ołtarzowe przedstawiające Madonnę z dzieciątkiem, św. Jakuba i św. Jana Apostoła. Swoją własną podobiznę Mistrz Paweł dał prawdopodobnie jednemu z dwunastu posągów apostołów, wspaniałej kompozycji Ostatniej Wieczerzy w przedziale ołtarza. Mistrz Paweł był nie tylko wspaniałym artystą, ale także dobrym handlowcem i szanowanym obywatelem Lewoczy. Ostatni zapis o nim znaleziono w dokumentach z 1537 roku. W Lewoczy można zwiedzić Dom Mistrza Pawła, w którym żył i tworzył. Dzisiaj ma tam siedzibę Muzeum Spiskie w Lewoczy (Spišské múzum v Levoči). Z kościołem parafialnym sąsiaduje budynek dawnego Ratusza Lewoczskiego z arkadami, wzniesionego po pożarze w 1550 roku. Należy on do szczytowych osiągnięć świeckiej renesansowej architektury na Słowacji. Na rynku znajduje się także tzw. klatka hańby z XVI wieku, wykorzystywana w przeszłości do publicznego piętnowania winnych przekroczeń prawa. Rynek otacza ponad 50 godnych uwagi kamienic mieszczańskich i patrycjuszowskich. Większość z nich znana jest pod nazwami pochodzącymi od nazwisk dawnych właścicieli. Już na pierwszy rzut oka odwiedzających zainteresuje szczególnie renesansowy Dom Thurzy, który neorenesansową sgrafitową fasadę otrzymał w 1904 roku.

MIEJSCE PIELGRZYMEK

Wysoko nad miastem wznosi się Góra Mariańska (781 m). Co roku na początku lipca Lewocza staje się miejscem największego na Słowacji spotkania pielgrzymów. Dziesiątki tysięcy wiernych, długimi rzędami wspinają się na górę, aby wspólnie oddać cześć Matce Boskiej podczas uroczystości odprawianych w neogotyckim kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny z początku XX wieku. W 1470 r. pierwotną kapliczkę pielgrzymów przebudowano na gotycki kościółek. We wnętrzu nowej świątyni umieszczono wspaniałą figurę Maryi Panny, która po dziś dzień jest centralnym punktem maryjnych pielgrzymek do Lewoczy. W 1984 r. kościół podwyższono do rangi bazyliki mniejszej. W 1995 r., w czasie pielgrzymki na Słowację, sanktuarium odwiedził Jan Paweł II.

Autor zdjęcia: przekar