Rozdział nadrzędny: Trzebnica

Warto zobaczyć

Współczesne centrum Trzebnicy znajduje się w rejonie jednego z najwartościowszych kompleksów klasztornych Europy Środkowej. Najważniejszą jego część stanowi niezwykłej wartości

 kościół św.św. Bartłomieja i Jadwigi, ukończony w romańskiej, monumentalnej - jak na owe czasy - formie już ok. 1225 r. Zachowało się sporo starych detali, jako że po zniszczeniach husyckich (ok. poł. XV w.) świątynia została odbudowana w stylu gotyckim, nawiązującym do rozwiązań nadreńskich. Z dużym rozmachem i przy zaangażowaniu wybitnych artystów dokonano w 1. poł. XVIII w. barokizacji wnętrza tej bazyliki o długości 80 m i szerokości 23 m.

W północnej ścianie zewnętrznej tkwi portal ślepego wejścia, nad którym podziwiać można romański tympanon przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem (1250). Więcej romańskich detali znajduje się w kruchcie głównego wejścia. Z jego boku, wycięty ze ściany po przypadkowym odkryciu podczas remontu, mieści się wspaniały tzw. portal Dawidowy, wykonany z czerwonego piaskowca w latach 1218-30. Arcydzieło to ukazuje siedzącego króla, Betsabe (matkę Salomona) i jej służącą. W monumentalnym i bogatym wnętrzu zachowały się liczne fragmenty kamieniarskie, wykonane przez twórców wschodniofrancuskich. Rytmiczny ciąg filarów kieruje wzrok ku ołtarzowi głównemu z pięknym obrazem Wniebowzięcie NMP Filipa Krystiana Bentuma (inne jego obrazy wiszą w prezbiterium). Wysokiej klasy rzeźby i niezwykle finezyjna rokokowa ambona to dzieła Franza Josepha Mangoldta z lat 1739-45. Przed ołtarzem znajduje się archaizowana tumba z 1680 r., kryjąca szczątki Henryka I Brodatego (pochowanego w kościele w 1238 r.) i sprowadzonego z nieznanych przyczyn mistrza krzyżackiego Konrada von Feuchtwangena (zmarłego w 1296 r. w Czechach). Na wysokich postumentach poniżej znajdują się duże alabastrowe rzeźby autorstwa Mangoldta, przedstawiające św. Jadwigę w książęcym birecie i z modelem pierwszego kościoła oraz św. Elżbietę. Z prawej strony ulokowano zejście do 3-nawowej krypty, w której znajdują się lapidarium i kaplica, a w niej studzienka z „cudowną" wodą (dziś już dawno wyschłą), a w podłodze - płyta grobowa Konrada II Oleśnickiego (zm. 1403 r.).

W południowej emporze zakonnic zwraca uwagę efektowna, snycerska krata. Na lewo od ołtarza głównego znajduje się kaplica św. Jana z symbolicznym sarkofagiem św. Jadwigi, która była tu pierwotnie pochowana. Przedstawiająca ją płyta powstała w końcu XVIII w. Symetryczną do wyżej wymienionej, drugą kaplicę wybudowano od strony południowej, choć w 1268 r. zastąpiono ją nową, pierwszą w pełni gotycką budowlą w Polsce (rozmiarów małego kościółka). Zachowały się w niej kamieniarskie detale romańsko-wczesnogotyckie. Centralne miejsce zajmuje okazały, wysoki grobowiec św. Jadwigi z krzeszowickiego marmuru i alabastru z 1680 r. Święta o młodzieńczej twarzy, w mitrze i z modelem kościoła, spoczywa pod bogatym baldachimem. U jej stóp znajduje się medalion Karoliny (zm. 1707 r.), ostatniej księżnej legnickiej, która pragnąc spoczynku w sąsiedztwie „matki Piastów śląskich", jak zwano księżnę Jadwigę, przeszła na katolicyzm.

 Klasztor w obecnej formie pochodzi z lat 1697-1726 i posiada rozmiary 115 x 88 m - jedne z największych w Europie Środkowej. Jest to budowla 2-kondygnacyjna, pięcioskrzydłowa z dwoma wirydarzami, o jasnych elewacjach. Od strony kościoła zobaczyć można bogaty portal z 1724 r., obramiający wejście do dawnych apartamentów ksieni. Po upaństwowieniu w 1810 r. obiekt wykorzystywano do różnych celów, od końca XIX w. mieścił się tu szpital obsługiwany przez mieszkające w nim zakonnice. Ich miejsce w 1945 r. zajęły lwowskie boromeuszki, zaś szpital uzyskał od lat 60. sławę w dziedzinie reinplantacji kończyn górnych. Po 1990 r. zlikwidowano go, a obiekt podarowano zakonowi.

U skrzyżowania ulic Kościelnej i Lipowej wznosi się ceglany  kościół św.św. Piotra i Pawła, pochodzący z 1. poł. XIII w., jako murowany istniejący od 1470 r., a gruntownie przebudowany w duchu neogotyckim w latach 1854-55 i 1937. Służył ewangelikom w okresie 1525-1945. Po remoncie w 1987 r. odzyskał swój katolicki charakter. Średniowieczne fragmenty widać w przyziemiu, gotycka jest wieża z XIV/XV w.

Przejściem w pierzei południowo-wschodniej dochodzi się do ukwieconego

 rynku, otoczonego nowymi, w zasadzie niskimi kamieniczkami, wśród których wyróżnia się ozdobnym wejściem barokowy budynek pod nr 8 (muzeum). Pośrodku wznosi się nieduży  ratusz z XVI-XVII w., odbudowany po pożarze w 1729 r. przez ksienię Zofię Korczyńską, której herby umieszczono na frontonie. Na północny zachód, nieco poniżej, u zbiegu ul. Brama Trębaczy i Wałowej, zachował się niewysoki pagórek z palisadą. Tu znajdował się drewniany kasztel książęcy z 1. poł. XIII w. (albo i starszy), w którym zatrzymywał się może i Henryk Brodaty.

Po wschodniej stronie miasta, u końca ul. Henryka Brodatego, przy ul. Czereśniowej zachował się unikatowy zabytek -  Rotunda Pięciu Stołów. Jest to ceglany mur na kamiennym podłożu, częściowo zrekonstruowany, a powstały pod koniec XIII w. Najprawdopodobniej rotunda stanowiła rodzaj krytego dachem pawilonu dla zakaźnie chorych (także jako leprozorium), o czym świadczy jej pierwotne oddalenie od zabudowań. Wewnątrz znajdują się słabo widoczne mogiły żołnierskie z 1813 r.

Nieco oddalony na południowy wschód od centrum, rozciąga się  Bukowy Las, na skraju którego zbudowano duży ośrodek wypoczynkowy z basenem. Wśród drzew można dojść nastrojową dróżką do neogotyckiego  kościółka Czternastu Wspomożycieli, wystawionego wedle projektu Huberta Jantke w 1886 r. na miejscu pierwotnego z XV w. Obok znajduje się tez pustelnia, element wybiegającej sprzed bazyliki Kalwarii.

W 1979 r. w ratuszu utworzono Izbę Regionalną, przekształconą w 1990 r. w Muzeum Regionalne. Od 1998 r. mieści się ono w kamieniczce pod adresem Rynek 8 i gromadzi zbiory dotyczące przede wszystkim historii, także najnowszej, miasta i jego najbliższej okolicy. W powstałym obok bazyliki w latach 1979-81 Domu Pielgrzyma (ul. Jana Pawła II) znajduje się Muzeum Kultu św. Jadwigi Śląskiej. Poznanie wszystkich ważniejszych zabytków zapewnia otwarta w 2007 r.  Duża Ścieżka św. Jadwigi Śląskiej. Przebiega ona od bazyliki przez Rotundę Pięciu Stołów, Bukowy Las i doprowadza do kościoła św.św. Piotra i Pawła.